Wielojęzyczność, polilingwizm^[1] – czynne lub bierne posługiwanie się dwoma lub większą liczbą języków przez jednostkę lub grupę społeczną. Liczba osób wielojęzycznych na świecie przewyższa liczbę osób posługujących się tylko jednym językiem^[2]. Wielojęzyczność jest zjawiskiem powszechnym na obszarach Ziemi silnie zróżnicowanych etnicznie, takich jak Afryka, Indie czy Nowa Gwinea, gdzie wielu ludzi jednego języka używa w rodzinie, innego na bazarze, jeszcze innym zaś posługuje się w szkole. W efekcie osoby te mają więcej niż jeden język ojczysty, z tym że zakres opanowanego słownictwa w każdym z tych języków może być różny. Szczególną odmianą wielojęzyczności jest dyglosja występująca w kulturach, gdzie język literacki znacznie różni się od odmiany nieformalnej, używanej w życiu codziennym. Występuje ona np. w krajach arabskich, w Chinach czy w Indiach.

Przyczyny wielojęzyczności

• Funkcjonowanie w społeczeństwie wieloetnicznym (np. Indie, niektóre kraje afrykańskie)
• Wychowywanie się w rodzinie etnicznie mieszanej
• Oświata prowadzona w innym języku niż używany na co dzień (np. w angielskim lub hindi w Indiach)
• Posługiwanie się w rodzinie językiem mniejszościowym (np. kaszubskim w Polsce)
• Emigracja

Rodzaje wielojęzyczności

• Umiejętność posługiwania się różnymi językami w większości sytuacji, w mowie i na piśmie
• Posługiwanie się którymś z języków w ograniczonym zakresie (np. tylko język potoczny, brak umiejętności czytania w danym języku)
• Wielojęzyczność bierna – tylko rozumienie innych języków

Mity na temat wielojęzyczności

Polscy naukowcy wskazali jako błędne niektóre przekonania dotyczące wielojęzyczności^[3]:

• Najkorzystniejsze dla dziecka jest dorastanie w środowisku jednojęzycznym.
• Wielojęzyczność jest osiągalna tylko dla ludzi, którzy z więcej niż jednym językiem mieli styczność od pierwszych miesięcy życia.
• Osoby dwu- lub wielojęzyczne są wyjątkami na tle jednojęzycznej „normy”.
• Ludzie wielojęzyczni władają wszystkimi swoimi językami „perfekcyjnie”, na takim samym poziomie, jak osoby jednojęzyczne.
• Dwujęzyczność dzieci ma szkodliwy wpływ na rozwój językowy i poznawczy, co ma prowadzić do gorszych wyników w nauce.
• Wprowadzenie więcej, niż jednego języka może skutkować zaburzeniami językowymi lub innymi brakami.
• Dziecko nie ma czasu na naukę więcej niż jednego języka, więc najlepiej, żeby przyswoiło tylko język otoczenia.

Zjawiska związane z wielojęzycznością

• Kalki językowe – używanie konstrukcji jednego języka posługując się innym, występuje często np. wśród Finów szwedzkojęzycznych
• Code switching – swobodne „przeskakiwanie” z języka na język, czasami wpół zdania, spotykane w wśród osób znających oba języki (np. hindi i angielski w Bombaju)
• Powstawanie języka kreolskiego
• Rozmówcy posługujący się każdy swoim językiem, lecz rozumiejący język rozmówcy (np. czeski i słowacki w byłej Czechosłowacji, hiszpański i włoski w niektórych rejonach Argentyny)
• Dyglosja – posługiwanie się innym językiem/dialektem w sytuacjach formalnych i nieformalnych, powszechne np. w krajach arabskich.

Niektóre obszary wielojęzyczne

Przykładami stosunkowo częstego występowania wielojęzyczności mogą być: Szwajcaria (niemiecki, francuski, włoski i retoromański w zależności od kantonu), Południowy Tyrol we Włoszech, gdzie większość stanowi ludność niemieckojęzyczna, Stany Zjednoczone (angielski i hiszpański w stanach południowych albo angielski i polski wśród chicagowskiej Polonii), państwa bałtyckie (Litwa, Łotwa, Estonia), południowa i południowo-zachodnia część Finlandii (język fiński i szwedzki), Ukraina z językiem narodowym i rosyjskim, Rosja z językiem rosyjskim i wieloma językami lokalnymi. W Polsce dwujęzyczne obszary to m.in. niektóre gminy w województwie pomorskim, gdzie zamieszkują Kaszubi oraz w woj. opolskim, gdzie mieszkają Niemcy. Dwujęzyczna jest także większość Romów. Oficjalnym krajem dwujęzycznym jest Kanada, gdzie języki francuski i angielski są zagwarantowane konstytucyjnie na poziomie federalnym.

Wielojęzyczność w Unii Europejskiej

Wielojęzyczność jest odzwierciedleniem kulturowej i językowej różnorodności w Unii Europejskiej. Sprawia też, że instytucje europejskie są bardziej dostępne i przejrzyste dla obywateli, co stanowi gwarancję ich demokratycznego funkcjonowania.

Parlament Europejski wyróżnia się spośród innych instytucji UE tym, że spoczywa na nim obowiązek zadbania o jak najszerszą wielojęzyczność. Wszyscy obywatele UE muszą być w stanie korzystać z odnoszącego się do nich prawodawstwa bezpośrednio w swoim ojczystym języku. Co więcej – ponieważ każdy obywatel Unii ma bierne prawo wyborcze (może zostać wybrany posłem do PE), niemożliwe byłoby wymaganie od wszystkich posłów doskonałego opanowania jednego z języków „kontaktowych”. Prawo każdego posła do czytania parlamentarnych dokumentów, śledzenia debat i wypowiadania się we własnym języku jest jednoznacznie zagwarantowane wewnętrznymi przepisami Parlamentu Europejskiego^{[potrzebny przypis]}. Jako organ prawodawczy, Parlament Europejski ma dodatkowo obowiązek zagwarantować nienagannie wysoką jakość przyjmowanych przez siebie tekstów prawnych, i to we wszystkich językach wspólnotowych. Przepisy te pozwalają też wszystkim europejskim obywatelom na śledzenie parlamentarnych prac, składanie pytań oraz otrzymywanie na nie odpowiedzi w ich własnym języku.

Wielojęzyczność w ZSRR i Rosji

Występowanie w Rosji około 150 języków etnicznych^[4] powoduje, że dwujęzyczność (bilingwizm) był i jest zjawiskiem na obszarze tego państwa (a poprzednio ZSRR) szeroko rozpowszechnionym. Jednocześnie twórczość literacka najczęściej powstawała i powstaje w języku rosyjskim – współcześnie można wskazać kilkunastu znanych pisarzy innych narodowości piszących w tym języku i identyfikujących się z literaturą rosyjską. Są to np. Giennadij Ajgi, Jurgis Bałtruszajtis, Fazil Iskander, Grigorij Kanowicz, Anatolij Kim. Są też twórcy, którzy pisząc w języku rosyjskim tym niemniej uważają się (lub uważali się za życia) za pisarzy narodowych – jak Czingiz Ajtmatow, Wasilij Bykow, Ion Druce, Rüstəm İbrahimbəyov czy Timur Zulfikarow. Ajtmatow w wywiadzie dla Litieraturnoj gaziety w 1994 r. powiedział, że język rosyjski stanowił dla niego i dla innych pisarzy narodowych pomost do czytelników światowych, i w konsekwencji stwierdził, że dla miejscowych literatów na drodze Wschód-Zachód nic Rosji nie zastąpi^[5].

Podobna sytuacja występuje też w środowisku artystów estradowych, dotyczy to np. Laimy Vaikule, Sofii Rotaru albo Edyty Piechy.

Zobacz też

• edukacja dwujęzyczna
• poliglota