Łączniki elektryczne – aparaty elektryczne przeznaczone do załączania lub wyłączania prądu w jednym lub większej liczbie obwodów elektrycznych. Łącznik może być przeznaczony do jednej lub obu tych czynności łączeniowych. Przemieszczenie styków ruchomych łącznika z jednego położenia granicznego w drugie położenie graniczne nazywa się przestawieniem. Ogólna definicja łącznika obejmuje wszystkie urządzenia przeznaczone do wykonywania operacji łączeniowych.

Podział i rodzaje

Ze względu na rodzaj prądu w torze głównym łączniki dzieli się na łączniki prądu stałego, przemiennego oraz stałego i przemiennego (uniwersalne).

Ze względu na wartość napięcia rozróżnia się następujące łączniki^[1]:

• niskonapięciowe – przeznaczone do pracy w układach elektroenergetycznych prądu przemiennego o napięciu nie wyższym niż 1000 V oraz w układach elektroenergetycznych prądu stałego o napięciu nie wyższym niż 1500 V
• wysokonapięciowe – przeznaczone do pracy w układach elektroenergetycznych o napięciach powyżej 1000 V dla prądu przemiennego i powyżej 1500 V w przypadku prądu stałego.

Ze względu na sposób załączania lub wyłączania prądu łączniki dzieli się na:

• łączniki mechanizmowe – załączanie lub wyłączanie prądu odbywa się za pomocą mechanicznych zestyków rozłącznych
• łączniki półprzewodnikowe – załączanie lub wyłączanie prądu odbywa się za pomocą sterowania przewodnictwem półprzewodnika (np. stycznik elektroniczny)
• łączniki hybrydowe – łączą w sobie elementy półprzewodnikowe i mechanizmowe.

Ze względu na funkcje i wielkość załączanego lub wyłączanego prądu łączniki dzieli się na:

• łączniki instalacyjne – załączanie lub wyłączanie prądu odbywa się w normalnych warunkach pracy obwodu
• łączniki drogowe – działające pod wpływem ruchomej części maszyny, gdy część ta osiągnie przewidziane położenie
• łączniki krańcowe, zwane też wyłącznikami krańcowymi, krańcówkami lub wyłącznikami bezpieczeństwa – łączniki drogowe powodujące otwieranie skuteczne (inaczej otwieranie niezawodne), to znaczy dające pewność, że wszystkie zestyki główne łącznika są otwarte, gdy manipulator (napęd) łącznika jest w położeniu otwarcia, a ruchoma napędzająca część maszyny osiągnie położenie krańcowe.

Istotnym kryterium podziału, które łączy się ściśle z ogólnie przyjętymi nazwami łączników, jest wartość największego prądu wyłączalnego przez łączniki. Z tego względu rozróżnia się:

• wyłączniki – załączanie lub wyłączanie prądu automatyczne, odbywa się w normalnych warunkach pracy obwodu oraz w warunkach przeciążenia lub zwarcia
• rozłączniki – załączanie lub wyłączanie prądu ręczne, odbywa się w normalnych warunkach pracy obwodu oraz w warunkach przeciążenia. Mogą również przewodzić i załączać prądy zwarciowe, ale nie mogą ich wyłączać. Do grupy tej zaliczane są między innymi:
  • styczniki – łączniki mechanizmowe o dużej trwałości, pracujące razem ze sterującymi je cewkami (oba urządzenia znajdują się w jednym elemencie), przestawiane za pomocą sygnału z cewki, do której wcześniej doprowadzono sygnał sterujący 0 lub 1 (BOOLowskie), o napięciu 24 V lub 230 V. Styczniki przeznaczone są do załączania i wyłączania prądu w normalnych warunkach pracy obwodu oraz przy przeciążeniach.
• odłączniki – łączniki mechanizmowe załączane lub wyłączane w stanie bezprądowym. Nie służą one do wyłączania i załączania prądu, lecz do otwierania lub zwierania niezasilonej drogi prądowej.

Podział łączników z uwagi na środowisko gaszenia łuku:

• gazowe:
  • powietrzne normalnociśnieniowe
  • pneumatyczne (ze zwiększonym ciśnieniem)
  • z sześciofluorkiem siarki SF₆
• cieczowe:
  • pełnoolejowe
  • małoolejowe
  • wodne
• gazowydmuchowe
• ze stałym materiałem gaszeniowym:
  • bezpieczniki piaskowe
• próżniowe.

W praktyce operuje się zazwyczaj nazwami łączników wynikających częściowo z podziału według kryterium wartości prądu wyłączeniowego, a częściowo z podziału według kryteriów konstrukcyjnych z dodatkowymi informacjami dotyczącymi rodzaju prądu, wartości napięcia i innych cech charakteryzujących, np. wyłącznik pneumatyczny wysokiego napięcia prądu przemiennego, rozłącznik gazowydmuchowy wysokiego napięcia prądu przemiennego itp.

Łączniki elektroenergetyczne niskonapięciowe

Łączniki elektroenergetyczne niskiego napięcia wytwarzane są na prądy znamionowe ciągłe w granicach od części ampera do kilku tysięcy amperów, napięcia znamionowe do 1000 V prądu przemiennego i 1500 V prądu stałego oraz o różnych innych parametrach technicznych, określanych właściwościami łączników. W łącznikach o określonym przeznaczeniu uzyskuje się różne układy połączeń zestyków głównych i pomocniczych, zmieniając położenie dźwigni napędu.

Łączniki niskiego napięcia mogą być klasyfikowane na podstawie różnych kryteriów podziału. Rozpowszechniony jest między innymi podział ze względu na ich przeznaczenie i zdolność łączeniową. W ten sposób wyróżnić można:

• łączniki izolacyjne (odłączniki) – przeznaczone do sporadycznego załączania i wyłączania obwodów w stanie bezprądowym lub przy prądach o niewielkiej wartości
• łączniki robocze (rozłączniki) – przeznaczone do załączania i wyłączania obwodów obciążonych prądami roboczymi
• łączniki zwarciowe czyli wyłączniki – przeznaczone do załączania i wyłączania obwodów obciążonych prądami roboczymi oraz zwarciowymi
• łączniki manewrowe – przeznaczone do sterowania pracą odbiorników, na przykład silników, charakteryzujące się dużą trwałością mechaniczną i łączeniową oraz znaczną lub bardzo dużą znamionową częstością łączeń

• odmianą łączników manewrowych są przełączniki.

• bezpieczniki – przeznaczone do jednokrotnego przerywania prądów zwarciowych i przeciążeniowych.