Siateczka śródplazmatyczna, retikulum endoplazmatyczne, siateczka wewnątrzplazmatyczna (łac. reticulum endoplasmaticum, complexus reticuli cytoplasmatici) – wewnątrzkomórkowy i międzykomórkowy system kanałów odizolowanych od cytoplazmy podstawowej błonami (membranami) biologicznymi. Tworzy nieregularną sieć cystern, kanalików i pęcherzyków.

W procesie frakcjonującego wirowania lizatu komórkowego błony siateczki śródplazmatycznej tworzą frakcję mikrosomalną.

Enzymem markerowym (markerem) ER jest glukozo-6-fosfataza.

Typy

Rozróżnia się dwa typy siateczki:

• siateczka śródplazmatyczna szorstka – charakteryzująca się obecnością licznych rybosomów, osadzonych na jej zewnętrznej powierzchni, rozbudowywana w komórkach szybko rosnących oraz w komórkach, w których zachodzi biosynteza białek (na przykład w neuronach, komórkach nabłonka gruczołowego trzustki)
• siateczka śródplazmatyczna gładka – niezwiązana z rybosomami, rozwinięta w komórkach syntezujących niebiałkowe produkty organiczne (na przykład jelitowych, tłuszczowych). Jej specjalizacją jest niszczenie substancji toksycznych; odpowiada też, między innymi, za syntezę tłuszczów (tworzenie oleosomów).

Funkcje

• synteza białek (szorstkie) i tłuszczów (gładkie)
• uczestniczy w przemianach węglowodanów
• przeprowadza unieczynnianie toksyn i leków (szczególnie w komórkach wątroby)
• pozwala na szybkie transporty wewnątrzkomórkowe (cytoplazma jest w nim rzadsza)
• dzieli cytoplazmę komórki na przedziały (kompartmenty), co pozwala na przeprowadzenie w różnych przedziałach reakcji, które przeszkadzałyby sobie wzajemnie.

Historia odkrycia

Pierwsze wzmianki o istnieniu w cytoplazmie komórki układów odpowiedzialnych za syntezę białek przeznaczonych na eksport datowane są na koniec XIX wieku. W roku 1887 francuski cytolog Charles Garnier zaobserwował i opisał obszary cytoplazmy w komórkach pęcherzykowych trzustki zwierząt najedzonych, a więc produkujących duże ilości zymogenu, który intensywnie barwi się indykatorami zasadowymi (na przykład błękitem anilinowym). Cytoplazma komórek pochodzących z trzustki zwierząt głodnych nie wykazywała takich właściwości. Zjawisko barwienia się cytoplazmy w pewnych jej obszarach Garnier nazwał bazofilią, natomiast obszary cytoplazmy – ergastoplazmą.

Podobnych obserwacji dokonali O. Hertwig w komórkach wątroby i J. Nissl w komórkach nerwowych. W roku 1950 T. Casperson ustalił skład ergastoplazmy komórek drożdży, posługując się analizą spektralną. Wyniki ujawniły obecność RNA. Kilka lat później J. Brachet, stosując wybiórcze barwienie się DNA i RNA, doszedł do podobnych wniosków. Aby przekonać się o słuszności swoich założeń, zastosował trawienie komórek rybonukleazą. Po tym zabiegu obszary zasadochłonne nie wybarwiały się, co świadczyło o zniszczeniu rybosomów związanych z tymi strukturami. W 1953 roku Keith Porter pierwszy opisał tubularne składniki cytoplazmy komórki, odpowiadające obszarom zasadochłonnym – ergastoplazmie. Nadał tym strukturom nazwę endoplasmic reticulum, stosowaną po dzień dzisiejszy^[1].

1. Wincenty Kilarski: Strukturalne podstawy biologii komórki. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2003, s. 379. ISBN 83-01-14070-4.

Linki zewnętrzne

• Lokalizacja białek na siateczce śródplazmatycznej (ang.)