Nagroda Akademii Filmowej, znana jako Oscar (ang. Oscar lub Academy Award) – coroczna nagroda przyznawana przez Amerykańską Akademię Sztuki i Wiedzy Filmowej^[1] (Academy of Motion Picture Arts and Sciences) w dziedzinie filmu. Pierwsza gala rozdania nagród odbyła się w 1929 roku.

Nagradzane są wstępnie nominowane filmy, które w poprzedzającym roku kalendarzowym były wyświetlane w amerykańskich kinach. Uroczystość wręczenia Oscarów odbywa się zwykle wczesną wiosną. Oscary, z wyłączeniem jednej kategorii, przyznawane są przeważnie filmom anglojęzycznym. Ceremonia rozdania Oscarów od 2002 roku odbywa się w Teatrze Dolby w Hollywood. Obecnie nagroda ta jest uznawana za najbardziej prestiżową nagrodę filmową^[2] pomimo, że dotyczy głównie kinematografii amerykańskiej.

Historia

Nagrody Akademii Filmowej ufundowano w tym samym roku (1927), co samą Akademię, skupiającą amerykańskich filmowców. Pierwsze nagrody zostały zaprezentowane w 1929 roku w Hollywood Roosevelt Hotel przy udziale 250 osób, ówczesna gala trwała zaledwie 15 minut. Początkowo Oscary budziły umiarkowane zainteresowanie, a przedstawiciele mediów opuścili pierwszą galę jeszcze przed jej zakończeniem. Do zwiększenia popularności nagród przyczyniły się media, radio, a następnie telewizja. Podczas pierwszej dekady wyniki były podawane do gazet do publikacji o godzinie 23.00 w noc gali. Przestano stosować tę metodę, gdy Los Angeles Times zapowiedział zwycięzców zanim rozpoczęła się ceremonia. Do tego incydentu doszło w 1940 roku. W rezultacie od tego czasu Akademia stosuje zapieczętowane koperty do wyjawiania nazwisk zwycięzców. Poza kopertami zmieniło się także miejsce gali. Na początku lat 40. z hoteli uroczystość przeniesiono do teatrów. Pierwszym z teatrów, w jakich się odbyła był Grauman’s Chinese Theatre, a odbywająca się w nim w 1944 roku ceremonia była pierwszą transmitowaną poza granice Stanów Zjednoczonych. Od 2002 roku nagrody są przyznawane w nowo zbudowanym Teatrze Dolby. Pierwsze gale wręczenia nagród Akademii miały najczęściej miejsce na przełomie marca i kwietnia. Począwszy od roku 2004 uroczystości odbywają się w ostatnią niedzielę lutego (z wyjątkiem roku 2006). Ogłaszaną z dużym wyprzedzeniem datę ceremonii przekładano w 1938 roku z powodu powodzi, jakie nawiedziły Los Angeles, w 1968 z powodu pogrzebu Martina Luthera Kinga i w 1981 z powodu próby zabójstwa Ronalda Reagana^[3].

Statuetka

Nagrodą jest statuetką przedstawiającą rycerza opierającego się na dwuręcznym mieczu, stojącego na rolce filmu posiadającej pięć szprych, z której każda symbolizuje jedną z grup zawodowych reprezentowanych w Akademii: aktorów, scenarzystów, reżyserów, producentów i techników. Statuetka waży ok. 3,9 kg (8,5 funta) i ma ok. 35 cm (13,5 cala) wysokości^[4]. Wykonana jest z tzw. „britannium”, czyli stopu cyny (93%), antymonu (5%) i miedzi (2%), pokrytego 24-karatowym złotem^{[potrzebny przypis]}. Statuetkę zaprojektował Cedric Gibbons w 1928 r. (według legendy pierwszy szkic wykonał na serwetce podczas bankietu), a jej odlew wykonał rzeźbiarz George Stanley^[5]. W latach 1942, 1943 i 1944 statuetki zamiast z metalu, wykonano z gipsu. Było to wyrazem troski Akademii Filmowej o losy wojny. Statuetki gipsowe wymioniono laureatom na metalowe w 1946 r.^[4].

Statuetki są wykonywane przez jedną z fabryk w Chicago. Oficjalnie nagroda Akademii nazywana jest Academy Award of Merit, jednak od roku 1931 używa się potocznej nazwy Oscar, która została uznana za oficjalną w 1939. Pochodzi ona według jednej z legend od uwagi wygłoszonej w roku 1931 przez Margaret Herrick, bibliotekarkę Akademii, która na widok statuetki stwierdziła, że przypomina jej wuja Oscara Pierce’a. Usłyszeć to miał hollywoodzki dziennikarz Sidney Skolsky, któremu bardzo spodobało się to określenie i zaczął go używać w felietonach. Inna legenda głosi, iż nazwę Oscar statuetce nadała aktorka Bette Davis.

Kategorie

W 1929 roku po raz pierwszy Nagrody Akademii przyznano w 13 kategoriach. Obecnie Oscary są przyznawane w 24 kategoriach (w każdej z nich ogłasza się od 2 do 5 nominacji, oprócz kategorii „Najlepszy film” w której od 2009 roku nominuje się 10 filmów):

Produkcja

• Najlepszy Film – przyznawany od 1929 roku (nagroda dla producenta)
• Najlepszy Reżyser – przyznawany od 1929 roku
• Najlepszy Scenariusz Oryginalny – przyznawany od 1938 roku
• Najlepszy Scenariusz Adaptowany – przyznawany od 1929 roku

Aktorskie

• Najlepszy Aktor – przyznawany od 1929 roku
• Najlepsza Aktorka – przyznawany od 1929 roku
• Najlepszy Aktor Drugoplanowy – przyznawany od 1936 roku
• Najlepsza Aktorka Drugoplanowa – przyznawany od 1936 roku

Techniczne

• Najlepsza Scenografia i Dekoracja Wnętrz – przyznawany od 1929 roku
• Najlepsze Zdjęcia – przyznawany od 1929 roku
• Najlepszy Montaż – przyznawany od 1934 roku

Dźwięk i efekty specjalne

• Najlepsze Efekty Specjalne – przyznawane od 1963 roku
• Najlepszy Dźwięk – przyznawany od 1930 roku
• Najlepszy Montaż Dźwięku – przyznawany od 1974 roku

Muzyczne

• Najlepsza Muzyka – przyznawany od 1934 roku
• Najlepsza Piosenka – przyznawany od 1934 roku (nagroda dla twórcy słów i muzyki)

Kostiumy i charakteryzacja

• Najlepsze Kostiumy – przyznawany od 1948 roku
• Najlepsza Charakteryzacja – przyznawany od 1981 roku

Animacje

• Najlepszy Pełnometrażowy Film Animowany – przyznawany od 2001 roku
• Najlepszy Krótkometrażowy Film Animowany – przyznawany od 1932 roku

Dokumentalne

• Najlepszy Pełnometrażowy Film Dokumentalny – przyznawany od 1943 roku
• Najlepszy Krótkometrażowy Film Dokumentalny – przyznawany od 1941 roku

Pozostałe

• Najlepszy Film Nieanglojęzyczny – przyznawany od 1948 roku
• Najlepszy Krótkometrażowy Film Aktorski (Academy Award for Best Live Action Short Film) – przyznawany od 1931 roku
• Najlepsza choreografia (Academy Award for Best Dance Direction) – przyznawany od 1935 do 1937 roku

Okolicznościowe

• Oscary Honorowe i Specjalne (Honorary Award/Special Award)
• Nagroda im. Irvinga G. Thalberga (Irving G. Thalberg Memorial Award)
• Nagroda za działalność humanitarną im. Jeana Hersholta (Jean Hersholt Humanitarian Award) Recipients
• Nagroda im. Gordona E. Sawyera (Gordon E. Sawyer Award)
• Academy Juvenile Award (Honorary Juvenile Award) – przyznawany od 1935 do 1961 roku

Statystyki

Rekordy

Dotychczas trzem filmom udało się zdobyć najwyższą dotąd liczbę jedenastu oscarowych statuetek. Rekordowi zdobywcy Oscarów to:

• Ben-Hur (1959) – reżyseria: William Wyler
• Titanic (1997) – reżyseria: James Cameron
• Władca Pierścieni: Powrót króla (2003) – reżyseria: Peter Jackson

Choć 11 Oscarów dostały trzy filmy, to jedynie Władca Pierścieni: Powrót króla otrzymał 100% nagród; Titanic nominowany był do 14 Oscarów, a Ben-Hur do 12.

Również trzem filmom udało się zdobyć pięć najważniejszych Oscarów (film, reżyseria, scenariusz, główna rola męska i kobieca):

• Ich noce (1934) – reżyseria: Frank Capra
• Lot nad kukułczym gniazdem (1975) – reżyseria: Miloš Forman
• Milczenie owiec (1991) – reżyseria: Jonathan Demme

Najwięcej, bo 14 nominacji, do nagrody otrzymały filmy:

• Titanic (1997) – 11 Oscarów
• Wszystko o Ewie (1950) – 6 Oscarów
• La La Land (2016) – 6 Oscarów

Zdobywcy największej liczby nominacji:

• 62 Metro-Goldwyn-Mayer (13 statuetek)
• 59 Walt Disney (26 statuetek)
• 45 John Williams (5 statuetek)
• 45 Alfred Newman (9 statuetek)
• 42 Warner Bros. (8 statuetek)

Zdobywcy największej liczby nagród:

• 26 Walt Disney
• 19 Eastman Kodak Company
• 17 Panavision Inc.
• 13 Włochy
• 13 Metro-Goldwyn-Mayer

Osoby z największą liczbą nominacji, które nigdy nie zdobyły Oscara:

• 15 Roland Anderson (scenografia)
• 15 Alex North (muzyka i piosenka; Oscar honorowy)
• 14 Thomas Newman (muzyka i piosenka)
• 13 George J. Folsey (zdjęcia)
• 12 Federico Fellini (reżyseria i scenariusz; Oscar honorowy)

Najczęściej nagradzani aktorzy:

• Jack Nicholson – 3 Oscary (Lot nad kukułczym gniazdem, Czułe słówka, Lepiej być nie może)
• Walter Brennan – 3 Oscary (Prawo młodości, Kentucky, Człowiek z Zachodu)
• Daniel Day-Lewis – 3 Oscary (Moja lewa stopa, Aż poleje się krew, Lincoln)

Najczęściej nominowany aktor:

• Jack Nicholson – 12 nominacji

Najczęściej nagradzana aktorka:

• Katharine Hepburn – 4 Oscary (Poranna chwała, Zgadnij, kto przyjdzie na obiad, Lew w zimie, Nad złotym stawem)
• Ingrid Bergman – 3 Oscary (Gasnący płomień, Anastazja, Morderstwo w Orient Expressie)
• Meryl Streep – 3 Oscary (Sprawa Kramerów, Wybór Zofii, Żelazna Dama)

Najczęściej nominowana aktorka:

• Meryl Streep – 21 nominacji, 3 Oscary

Najczęściej nagradzany reżyser:

• John Ford – 4 Oscary (Potępieniec, Grona gniewu, Zielona dolina, Spokojny człowiek)

Najczęściej nominowany reżyser:

• William Wyler – 12 nominacji

Najczęściej nagradzany kraj w kategorii filmu obcojęzycznego:

• Włochy – 11 Oscarów (plus 3 Nagrody Specjalne/Honorowe)

Najczęściej nominowany kraj w kategorii filmu obcojęzycznego:

• Francja – 34 nominacje, 9 Oscarów

Najczęściej nagradzane filmy obcojęzyczne:

• Fanny i Aleksander – 4 Oscary, reżyseria Ingmar Bergman (Szwecja)
• Przyczajony tygrys, ukryty smok – 4 Oscary, reżyseria Ang Lee (Tajwan)

Najczęściej nominowany film obcojęzyczny:

• Przyczajony tygrys, ukryty smok – 10 nominacji

Najmłodszy zdobywca Oscara:

• Tatum O’Neal – 10 lat i 148 dni za drugoplanową rolę kobiecą w filmie Papierowy księżyc

Najstarszy zdobywca Oscara:

• Robert F. Boyle – 98 lat, Oscar honorowy za całokształt twórczości

Zdobywca największej liczby statuetek podczas jednej edycji:

• Walt Disney – 4 w 1953 roku

Zdobywca największej liczby nominacji podczas jednej edycji:

• Francis Ford Coppola – 5 w 1974 roku za produkcję i scenariusz Rozmowy oraz produkcję, reżyserię i scenariusz Ojca chrzestnego II

Najmłodsi i najstarsi

Zestawienie obejmuje kategorie, w których przyznawane są nominacje.

Najlepszy aktor pierwszoplanowy:

• Najmłodszy nominowany: Jackie Cooper (9 lat) za film Skippy za rok 1931
• Najmłodszy zwycięzca: Adrien Brody (29 lat) za film Pianista za rok 2002
• Najstarszy nominowany: Richard Farnsworth (79 lat) za film Prosta historia za rok 1999
• Najstarszy zwycięzca: Henry Fonda (76 lat) za film Nad złotym stawem za rok 1981

Najlepsza aktorka pierwszoplanowa:

• Najmłodsza nominowana: Quvenzhané Wallis (9 lat) za film Bestie z południowych krain za rok 2012
• Najmłodsza zwyciężczyni: Marlee Matlin (21 lat) za film Dzieci gorszego boga za rok 1986
• Najstarsza nominowana: Emmanuelle Riva (85 lat) za film Miłość za rok 2012
• Najstarsza zwyciężczyni: Jessica Tandy (80 lat) za film Wożąc panią Daisy za rok 1989

Najlepszy aktor drugoplanowy:

• Najmłodszy nominowany: Justin Henry (8 lat) za film Sprawa Kramerów za rok 1979
• Najmłodszy zwycięzca: Timothy Hutton (20 lat) za film Zwyczajni ludzie za rok 1980
• Najstarszy nominowany: Christopher Plummer (88 lat) za film Wszystkie pieniądze świata za rok 2017
• Najstarszy zwycięzca: Christopher Plummer (82 lata) za film Debiutanci za rok 2012

Najlepsza aktorka drugoplanowa:

• Najmłodsza nominowana: Mary Badham (9 lat) za film Zabić drozda za rok 1962
• Najmłodsza zwyciężczyni: Tatum O’Neal (10 lat) za film Papierowy księżyc za rok 1973
• Najstarsza nominowana: Gloria Stuart (87 lat) za film Titanic za rok 1997
• Najstarsza zwyciężczyni: Peggy Ashcroft (77 lat) za film Podróż do Indii za rok 1984

Najlepszy reżyser:

• Najmłodszy nominowany: John Singleton (24 lata) za film Chłopaki z sąsiedztwa za rok 1991
• Najmłodszy zwycięzca: Damien Chazelle (32 lata) za film La La Land za rok 2016
• Najstarszy nominowany: John Huston (79 lat) za film Honor Prizzich za rok 1985
• Najstarszy zwycięzca: Clint Eastwood (74 lata) za film Za wszelką cenę za rok 2004

Pozostałe

Filmy animowane nominowane w kategorii najlepszego filmu:

• Piękna i Bestia (1991)
• Odlot (2009)
• Toy Story 3 (2010)

Tylko pięciu kobietom w historii udało się zdobyć nominację w kategorii reżyseria:

• Lina Wertmüller za Siedem piękności Pasqualino (1976)
• Jane Campion za Fortepian (1993)
• Sofia Coppola za Między słowami (2003)
• Kathryn Bigelow za The Hurt Locker. W pułapce wojny (2009)
• Greta Gerwig za Lady Bird (2017)

Pierwsza i jedyna kobieta, która zdobyła Oscara dla najlepszego reżysera:

• Kathryn Bigelow za The Hurt Locker. W pułapce wojny (2009)

Pierwsza czarnoskóra osoba nagrodzona Oscarem:

• Hattie McDaniel za rolę drugoplanową w filmie Przeminęło z wiatrem (1939)

Pierwszy Afroamerykanin, który zdobył Oscara za rolę pierwszoplanową:

• Sidney Poitier za Polne lilie (1963)

Pierwsza Afroamerykanka, która zdobyła Oscara za rolę pierwszoplanową:

• Halle Berry za Czekając na wyrok (2001)

Aktorki nominowane do Oscara pięć razy z rzędu:

• Bette Davis (1938–1942)
• Greer Garson (1941–1945)

Aktorzy nominowani do Oscara cztery razy z rzędu:

• Marlon Brando (1951–1954)
• Al Pacino (1972–1975)

Aktorzy i aktorki, którzy w dwóch kolejnych latach otrzymywali Oscary:

• Luise Rainer (1936–1937),
• Spencer Tracy (1937–1938),
• Katharine Hepburn (1967–1968),
• Jason Robards (1976–1977),
• Tom Hanks (1993–1994).

• Pierwszym zdobywcą Oscara dla najlepszego filmu spoza Hollywood był Hamlet (1948) Laurence’a Oliviera, sfinansowany i zrealizowany w Anglii.
• W 1938 Akademia Filmowa uhonorowała Walta Disneya Oscarem normalnej wielkości i siedmioma miniaturowymi statuetkami za animację Królewna Śnieżka i siedmiu krasnoludków (1937).
• Jedynym Oscarem wyróżnionym statuetką był Oscar Hammerstein II, nagrodzony dwukrotnie za najlepszą piosenkę w 1941 i 1945.

Ceremonie

Linki zewnętrzne

• Grażyna Latos, Historia Oscarów, Histmag.org
• Historia Oscara i inne ciekawostki, Stopklatka.pl