Rower jednokołowy (monocykl) (mono- + gr. kýklos „koło”) – rodzaj pojazdu jednośladowego, który jest napędzany siłą ludzkich mięśni i który posiada tylko jedno koło toczące się po podłożu. Jest podobny do roweru, jednak nie posiada wielu charakterystycznych dla niego części (np. kierownicy).

Monocykl często kojarzony jest przede wszystkim z cyrkiem, jednak w wielu krajach (USA, Japonia, Wielka Brytania, Niemcy) jest popularnym środkiem sportu i rekreacji.

Konstrukcja

Typowy monocykl składa się ze znacznie mniejszej liczby części niż rower. Mimo zewnętrznego podobieństwa elementy monocykla różnią się istotnie od swoich dwukołowych odpowiedników. Oto podstawowe różnice:

• koło o podwyższonej wytrzymałości składające się z:
  • obręczy i szprych przystosowanych do dużych obciążeń, jak w dobrym rowerze górskim, oraz
  • piasty o specjalnej konstrukcji z nieruchomą względem koła osią;
• korby pedałów symetryczne (w rowerach dwukołowych prawa korba jest zazwyczaj zespolona fabrycznie z zębatką);
• pedały w monocyklach do sportów halowych i gier zespołowych pozbawione są ostrych krawędzi i wykonane są z niebrudzącego tworzywa, natomiast w monocyklach do jazdy terenowej i freestyle stosuje się pedały platformowe z bolcami;
• widelec przymocowany jest do osi koła za pośrednictwem łożysk, które pozwalają na obrót koła i pedałów, od górnej strony zamocowana jest w nim sztyca siodełka;
• siodełko ma kształt półksiężyca i wyposażone jest często w uchwyt (lub uchwyty: z przodu i z tyłu) ułatwiający niektóre ewolucje.

Szczegóły konstrukcyjne i materiały używane do produkcji części są bardzo zróżnicowane w zależności od zastosowania monocykla i wymogów użytkownika. Istnieje kilka fabryk produkujących standardowe monocykle w krótkich seriach (głównie w Republice Chińskiej (Tajwan)), ale część monocykli produkowana jest przez firmy specjalizujące się w ich produkcji (QU-AX, Koxx-one, Kris Holm, Nimbus oraz nowa marka na rynku Impact).

Inne odmiany

Poza opisaną wyżej wersją podstawową monocykl ma również kilka popularnych odmian. Są to, między innymi:

• Giraffe, „Żyrafa” – monocykl o długiej (wysokiej) ramie, pedały mają własną oś, a napęd na koło przeniesiony jest za pomocą łańcucha;
• Ultimate wheel – monocykl bez ramy i siodełka, jadący stoi cały czas na pedałach;
• Monocykl „wielokołowy” – koła ustawione są jedno na drugim, górne napędzane przez jadącego, dolne toczy się po podłożu.
• Geared unicycle – monocykl, którego kola kręcą się szybciej niż pedały, dzięki przekładni
• Kangaroo unicycle – monocykl, w którym pedały są ustawione w tym samym kierunku, a nie przeciwlegle
• Impossible wheel – monocykl bez siodełka i pedałów (z platformami na nogi)
• Freewheeling unicycle – monocykl bez ostrego koła

Jazda

Jazda na monocyklu jest trudniejsza niż na rowerze. Operując pedałami i balansując ciałem należy utrzymać równowagę w dwóch płaszczyznach. Równowaga przód-tył utrzymywana jest przez odpowiednie przyspieszanie i zwalnianie monocykla za pomocą pedałów. Utrzymywanie równowagi poprzecznej do kierunku jazdy polega na jeździe „wężykiem” (zazwyczaj niedostrzegalnym dla zewnętrznego obserwatora). Ze względu na stałe połączenie pedałów i koła prędkość poruszania się monocykla zależy od średnicy koła i kadencji. Dlatego do jazdy na dłuższe odległości używa się monocykli z dużym kołem (o średnicy 29 cali, lub nawet 36 cali), podczas gdy do trików i jazdy "freestyle" znacznie odpowiedniejsze są koła 20 cali.

Historia

Popularny jest pogląd, że monocykl wywodzi się z wczesnej wersji bicykla (angielski penny-farthing) z wielkim przednim kołem i małym tylnym. Konstrukcja przedniego koła takiego bicykla była podobna do koła dzisiejszego monocykla, a w przypadku podbicia tylnego koła na wyboju, problemy z utrzymaniem równowagi były również analogiczne. Aby monocykl był przystosowany do ruchu po drogach publicznych (w dzień) należy wyposażyć go w tylny czerwony odblask i dzwonek (np. pod siodełkiem).

Przykłady dyscyplin monocyklowych

Podział ogólny

• MUNI („Mountain Unicycling”) – jazda po górskich szlakach o dużym stopniu trudności;
• XC („Cross Country”) – jazda po ścieżkach i bezdrożach o średniej skali trudności;
• Freestyle – jazda figurowa na monocyklu, często przypomina balet;
• Street – jako teren do jazdy wykorzystywany jest teren miejski i miejskie przeszkody typu murki, schody, poręcze (tzw. rail'e); podobnie jak na deskorolkach czy rolkach;
• Flatland – wykonywanie różnych, często bardzo trudnych trików na płaskiej powierzchni;
• Trial – skakanie i pokonywanie różnego rodzaju przeszkód na monocyklu.

Dyscypliny sportowe

• Wyścigi na czas:
  • Krótkie dystanse (od 100m do 1600m);
  • Długie dystanse (do 100 mil);
  • Sztafety (np. 100m);
• Skoki:
  • Skok w dal;
  • Skok na odległość;
• Gliding:
• Downhill:
• Trial:
• Street:
• Jazda figurowa:
  • Indywidualna;
• Grupowa;
• Gry Zespołowe (halowe):
  • Hokej;
  • Koszykówka;
  • Piłka ręczna;

Społeczność monocyklistów

W krajach o większej popularności monocykli ich miłośnicy zrzeszają się, organizują zawody, zloty, często o zasięgu międzynarodowy i wieloletnich tradycjach. Istnieje Międzynarodowa Federacja Monocyklistów, a konkurencje rozgrywane na zawodach są szczegółowo skodyfikowane podobnie jak w innych sportach międzynarodowych.

Zobacz też

• Monocykl elektryczny